عفت

پرونده:عفت.jpg

عفت؛ حالت اعتدال در تمایلات و شهوت و پرهیز از تمایلات ناشایست.

تبعیت قوه شهوت از عقل و گرفتار نشدن آن به افراط و تفریط، موجب تحصیل ملکه عفت برای نفس است که زنان و مردان در این سطح مساوی هستند؛ اما زنان به‌دلیل ساختار جسمانی و یا وضعیت فرهنگی جامعه باید برای کسب آن تلاش بیشتری کنند و یا از آن مراقبت بیشتری داشته باشند، به‌همین دلیل زنان در حوزه پوشاک، نحوه خوراک و استفاده از محصولات فرهنگی باید حساسیت بیشتری داشته باشند.

مفهوم‌شناسی

عفت به‌معنای مناعت،<ref>خسروی حسینی، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن، ذیل واژه عفت.</ref> اجتناب و دست نگه‌داشتن است که می‌تواند متعلقاتی چون اجتناب از حرام<ref>جوهری فارابی، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربية، ذیل واژه عفت.</ref>، پرهیز از درخواست از مردم<ref>طریحی، مجمع البحرين، ذیل واژه تعفف.</ref> و همچنین دوری کردن از امور پست داشته باشد.<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه عفت.</ref> عفت در اصطلاح به حالتی از نفس گفته می‌شود که تمایلات و قوه شهویه را در حالت اعتدال و پیروی از قوه عاقله نگه می‌دارد. پرهیز از شهوت جنسی و شهوت خوردن ازجمله مصادیق عفت است که در قرآن و روایات بسیار ذکر شده‌اند، به‌همین دلیل عفت، بیشتر به‌معنای اعتدال در امور جنسی و امر خوردن مورد توجه قرار می‌گیرد.<ref>سبحانی، قرآن کتاب اخلاق، 1393ش، ص143.</ref> البته برخی معتقدند که عفت معنایی گسترده‌تر از امور جنسی و امر خوردن دارد و شامل اجتناب از هر تمایل نفسانی ناشایست هست.<ref>شجریان، «واکاوی تفسیر عفاف اخلاقی در آیه 60 سوره نور»، 1402ش، ص11.</ref>

خاستگاه عفت

نفس انسان دارای قوای متعددی است که حرکت برخی از آنها همانند قوه باصره، غیرارادی و در برخی دیگر همانند قوه شهویه، غضبیه و ناطقه حرکت ارادی است. هر یک از این قوا، می‌تواند سه حالت تفریط، اعتدال و افراط داشته باشد که حالت اعتدال قوه شهویه در اثر تبعیت از عقل را عفت گویند.<ref>طوسی، اخلاق ناصری، 1413ق، ص72.</ref> عفت یک امر درونی و مرتبط با حوزه اخلاق است که از تمایلات ناشایست جلوگیری می‌کند.<ref>شجریان، «تبیین و تحلیل مرزهای حجاب و عفاف»، 1401ش، ص7-8.</ref> عفت حوزه گسترده‌ای از رفتارهای انسان را شامل می‌شود و منحصر در پاک‌دامنی نیست بلکه شامل پاک‌دیدن، پاک‌شنیدن، پاک‌گفتن، پاک لمس‌کردن نیز هست و به‌همین دلیل اختصاص به زنان ندارد و شامل مردان نیز می‌شود؛<ref>مطهری، خانواده و اخلاق جنسی، بی‌تا، ص66.</ref> به‌عنوان نمونه در آیه‌های 30 و 31 سورۀ نور، زنان و مردان به‌صورت مساوی مخاطب امر به «غَضّ بصر» هستند.<ref>طباطبایی، الميزان في تفسير القرآن، 1390ق، ج15، ص111.</ref>‏

عفت در زنان

عفت فضیلتی مشترک میان زن و مرد است، اما جنس مرد نسبت به جنس زن قدرت جسمانی بیشتری دارد و همین مسئله زن را در حالت تعرض از جانب مرد قرار می‌دهد از سوی دیگر قانون طبیعت این‌گونه است که زنان معشوق و مطلوب و مردان عاشق و طالب باشند، به‌همین دلیل زنان باید از دسترس مردان دور باشند و خود را به راحتی و رایگان در دسترس مردان قرار ندهند تا آتش عشق آنان برای رسیدن به مطلوب تندتر شود.<ref>مطهری، مسئله حجاب، بی‌تا، ص64-65.</ref> از این منظر، عفت برای زنان امانتی اجتماعی، اخلاقی و انسانی است که به‌دلیل در معرض تعرض بودن و نیز قرارگرفتن در جایگاه معشوق که جایگاه طلب بهاء است، اهمیت بیشتری دارد و در درجه اول این زنان هستند که باید حافظ و نگهبان آن باشند. در احادیث اسلامی صفت ترسیدن از صفات نیکوی زنان شمرده شده است و باید در رفتار زنان و نه در خلق‌وخوی آنان خصوصاً در مسئله عفت مشاهده شود؛ شجاعت در مسئله عفت معنا ندارد و ممکن است در اثر رفتار شجاعانه، عفت زن خدشه‌دار شود.<ref>مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، بی‌تا، ص116-117.</ref> بر اساس رویکردی دیگر، زنان و مردان در شرایط عادی و فارغ از جنسیت‌شان به‌صورت مساوی مخاطب عفت هستند، اما شرایط و اوضاع فرهنگی یک جامعه می‌تواند از زن و مرد یا هر دو انتظار بیشتر و یا مساوی نسبت به رعایت عفت داشته باشد.<ref>شجریان، «نسبت میان عفت و مردانگی»، خبرگزاری مهر.</ref>

مشترکات زنان و مردان در عفت

1. نگاه: برخلاف تلقی مشهور که صرفاً بدن زنان را دارای جاذبه می‌داند و به‌همین دلیل از مردان انتظار عفت در نگاه دارد، قرآن کریم از زنان نیز انتظار عفت در نگاه را دارد و چشم‌چرانی را برای زنان و مردان ناپسند می‌داند.<ref>طباطبایی، الميزان في تفسير القرآن، 1390ق، ج15، ص111.‏</ref> در روایات اسلامی عدم آراستگی شوهران برای زنان علت برخی بی‌عفتی‌های زنانه معرفی‌ شده است<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، بی‌تا، ص81.</ref> و به‌همین دلیل نیز زنان را مشمول حرمت چشم‌چرانی می‌داند.<ref>طباطبایی، الميزان في تفسير القرآن، 1390ق، ج15، ص111.‏</ref>
2. حفظ فروج: قرآن، همه انسان‌ها را فارغ از جنسیت مردانه و زنانه، به حفظ فروج و اجتناب از زنا، سفارش کرده است.
3. عفت در کلام: پرهیز از به‌کار بردن کلمات نادرست، دستوری است که زنان و مردان باید رعایت کنند. عفت در کلام برای زنان این است که صدای‌شان را نازک و آهنگین نکنند که موجب فریب دل و برانگیخته شدن شهوت مردان شود.<ref>طباطبایی، الميزان في تفسير القرآن،1390ق، ج‏16، ص309.</ref> عفت در کلام برای مردان، پرهیز از داد و فریاد و بلندی سخن است که نشانه‌ای از غرور و تکبر است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1371ش، ج17، ص54.</ref>
4. عفت در راه رفتن: جلوه و بروز عفت در راه رفتن، پرهیز از تکبر و غررو در راه‌رفتن است که بر اساس روایات، تکان دادن شانه‌ها هنگام راه‌رفتن یکی از نشانه‌های آن است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1371ش، ج17، ص58.</ref> معنای عفت در راه رفتن زنان این است که آنها به‌گونه‌ای راه بروند که موجب تحریک و جلب‌توجه مردان نشوند.<ref>طباطبایی، الميزان في تفسير القرآن،1390ق، ج15، ص157/ محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات‏، 1361ش، ص568.</ref>
5. عفت در پوشش: قرآن کریم در آیه 30 سوره نور با عبارت «یحفظوا فروجهم» به این معنا اشاره کرده است.<ref>طباطبایی، الميزان في تفسير القرآن، 1390ق، ج15، ص111.</ref>‏ رعایت پوشش عفیفانه برای زنان و مردان دارای دو اصل مشترک با محدوده و مصادیق متفاوت است. پرهیز از لباس شهرت که موجب جلب‌توجه دیگران می‌شود و تنگ و چسبان‌نبودن لباس، اصول مشترکی است که مردان و زنان در پوشیدن لباس باید رعایت کنند.<ref>«پوشیدن لباس تنگ و چسبان، برای زن و مرد چه حکمی دارد؟»، وب‌سایت اسلام کوئست.</ref> تفاوت زنان و مردان در پوشش عفیفانه این است که تنها محدوده‌ای که زنان مجاز به نپوشاندن آن در صورت نداشتن آرایش و زینت هستند؛ گردی صورت و از مچ دست تا سر انگشتان است، اما مردان در صورت نداشتن مفسده چنین محدودیتی ندارند؛ بنابراین پوشاندن مقداری از بدن که عرفاً پوشانده نمی‌شود، جایز است<ref>خامنه‌ای، «پوشش و نگاه کردن»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.</ref> که علت آن در جاذبه داشتن حداکثری جنس زن برای مرد است که او را در نقش شکار و مرد را در نقش شکارچی قرار می‌دهد.<ref>مطهری، مسئله حجاب، بی‌تا، ص80.</ref>

منابع

• قرآن کریم.
• ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، مصر، المطبعة المیریة، بی‌تا.
• «پوشیدن لباس تنگ و چسبان، برای زن و مرد چه حکمی دارد؟»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ درج مطلب: 2 اسفند 1400ش.
• جوهری فارابی، اسماعیل بن حماد، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربية، بیروت، دار العلم للملايين، بی‌تا.
• خامنه‌ای، سیدعلی، «پوشش و نگاه کردن»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ سخنرانی: 14 مهر 1393ش.
• خسروی حسینی، غلامرضا، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن، تهران، مرتضوی، 1374ش.
• سبحانی، محمدتقی، قرآن کتاب اخلاق، قم، دارالحدیث، 1393ش.
• شجریان، مهدی، «نسبت میان عفت و مردانگی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 22شهریور 1402ش.
• شجریان، مهدی، «تبیین و تحلیل مرزهای حجاب و عفاف»، فصلنامه علمی پژوهشی اخلاق پژوهی، دوره 5، شماره سوم، 1401ش.
• شجریان، مهدی، «واکاوی تفسیر عفاف اخلاقی در آیه 60 سوره نور»، پژوهش‌نامه اخلاق، شماره 59، 1402ش.
• طباطبایی، محمدحسین، الميزان في تفسير القرآن، بیروت، مؤسسه الأعلمي للمطبوعات‏، چاپ دوم، 1390ق.
• طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق، قم، الشريف الرضي، بی‌تا.
• طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرين، تهران، مکتبة المرتضوية، بی‌تا.
• طوسی، نصیرالدین، اخلاق ناصری، تهران، علمیه اسلامیه، 1413ق.
• قرشی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1371ش.
• محقق، محمدباقر، نمونه بينات در شأن نزول آيات‏، تهران، اسلامی، چاپ چهارم، 1361ش.
• مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، قم، صدرا، بی‌تا.
• مطهری، مرتضی، خانواده و اخلاق جنسی، قم، صدرا، بی‌تا.
• مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، قم، صدرا، بی‌تا.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ دهم، 1371ش.