اوقات فراغت زنان

اوقات فراغت زنان؛ زمان، فضا و فعالیت‌های تفریحی زنان.

اوقات فراغت، به منظور سرگرمی و تجدید قوا و به‌عنوان عاملی موثر بر هویت زنان، تحولات فراوانی را تجربه کرده است. امروزه اوقات فراغت زنان تحت تاثیر تحصیلات و شغل و درآمد، فضای مناسبی یافته و فعالیت‌های متنوعی را شامل می‌شود.

مفهوم‌شناسی

فراغت، در لغت به‌معنای آسودگی و دست‌کشیدن از کار و شغل<ref>عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه فراغت.</ref> و در اصطلاح نیز به‌معنای وقت آزاد از کار یا یک رشته از فعالیت‌های اضافی و فرصت و زمانی است که پس از اتمام کار و مشغله روزانه باقی می‌ماند و عموما با معنای سرگرمی همراه است.<ref>فروزانکیا، «تعریف اوقات فراغت»، وبسایت تبیان.</ref> فعالیت‌های اوقات فراغت نه در جهت کسب درآمد یا بر اثر نیازهای مالی، بلکه در راه ارضای خواست خویشتن به‌هنگام زمان فراغت و فارغ از الزامات شغلی صورت می‌گیرد. بدین ترتیب اوقات فراغت، به‌معنای زمان بیکاری و فقدان فعالیت نیست و گاهی در همین زمان، بیشترین انرژی انسان به کار گرفته می‌شود و چون انگیزش درونی دارد دستاورد با کیفیت بالا دارد. زمان، فضا و فعالیت، سه عامل کلیدی در گذران اوقات فراغت هستند.<ref>ساروخانی، دائره‌المعارف علوم اجتماعی، 1370ش، ج1، ص834.</ref>

رویکردهای نظری

در برخی نظریات، فراغت را ضمیمه و دنباله‌ای از کار میدانند؛ اما با توجه به اهمیت فزاینده گذران اوقات فراغت در دنیای مدرن، خود فراغت بهعنوان پدیده‌ای مستقل نیز مورد توجه قرار‌ گرفته است. امروزه اهمیت اوقات فراغت در حدی است، که به‌عنوان یکی از ابعاد مهم سبک زندگی مدرن، در طبقه‌بندی اقشار جامعه مورد استفاده قرار میگیرد.<ref>اباذری و کاظمی، «رویکردهای نظری خرید: از جامعه‌شناسی تا مطالعات فرهنگی»، 1384ش، ص12-16.</ref> جامعه‌شناسان با توجه به شاخص‌های تفریحاتی که با عنوان عادت‌واره‌های مصرفی مطرح می‌شود، نظیر نوع موسیقی و یا نوع رستوران‌هایی که به آن مراجعه می‌کنند و یا سبک‌های ورزشی مورد علاقه، افراد جامعه و فرهنگ آنان را طبقه‌بندی می‌کنند. اصطلاحاتی نظیر فرهنگ توده‌ای عامه‌پسند و یا فرهنگ والای نخبگانی برآمده از همین طبقه‌بندی‌ها است.<ref>چنی، سبک زندگی، 1382ش، ص111-113.</ref> زیمل نخستین جامعه‌شناسی بود که به نسبت فراغت و مصرف توجه کرد و فمینیست‌ها با تمرکز بر تفاوت معنای اوقات فراغت برای زنان و مردان، بر این دیدگاه تاکید می‌کردند که در بسیاری از تعریف‌ها، زنان نادیده گرفته می‌شوند.<ref>عنایت و نرهای، «بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با میزان و نحو گذران اوقات فراغت زنان، مطالعه موردی زنان متاهل شاغل شهر نورآباد ممسنی»، 1393ش، ص39.</ref> برخی فمینیست‌ها، اوقات فراغت را ابزار بازتولید پدرسالاری برای تسلط بیشتر مردان بر زنان می‌دانند. فمنیست‌های لیبرال بر این باور هستند که سیاست باید فرصت‌های برابر ورزشی و فرهنگی برای زنان و مردان ایجاد کند.<ref>جعفری و رضائیان، «فراغت زنان در کلان شهرها، تبین مسائل اوقات فراغت زنان متاثل شهر تهران»، 1399ش، ص7.</ref>

عوامل

تحصیلات فرد، درآمد، شغل همسر، سن، سابقه کاری و تعداد فرزند، از جمله عوامل اصلی و تحصیلات همسر، شغل زنان، نوع مالکیت مسکن، ساعت کاری و امکانات رفاهی و کار خانگی از جمله عوامل فرعی موثر بر اوقات فراغت زنان است. مهمترین مانع زنان برای اوقات فراغت، نداشتن وقت است.<ref>عنایت و نرهای، «بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با میزان و نحو گذران اوقات فراغت زنان، مطالعه موردی زنان متاهل شاغل شهر نورآباد ممسنی»، 1393ش، ص51.</ref>

کارکردها

بسیاری از نظریه‌پردازان اجتماعی بر این نکته اتفاق نظر دارند که رفتارها و مصارف فراغتی وجه مهمی از سبک زندگی را در جامعه معاصر تشکیل می‌دهند و به‌عنوان یک عامل مؤثر بر شکل‌گیری هویت اجتماعی شناخته میشود. به گفته گرامشی بر اساس مناسبات قدرت، نوع خاصی از فراغت پدید ‌آمده به نحوی که کارگران به‌واسطه فعالیت‌های فراغتی خود نوعی مقاومت در برابر فرهنگ مسلط را بروز می‌دهند. در آراء بوردیو و وبلن نیز تاکید بر اهمیت نمادین فراغت و رابطه آن با منزلت و سرمایه اجتماعی و فرهنگی افراد مورد توجه قرار‌گرفته است. طبق این رهیافت‌ها به مرور زمان و با گسترش مدرنیته، کار به‌طور فزاینده‌ای در ایجاد هویت اجتماعی بی‌اهمیت‌تر می‌شود و دست‌کم برای بخش وسیعی از طبقات متوسط جدید، نظام‌های ارزشی جدیدی که بر اساس مصرف و گذران فراغت استوارند جایگزین می‌شوند.<ref>اباذری و کاظمی، «رویکردهای نظری خرید: از جامعه‌شناسی تا مطالعات فرهنگی»، 1384ش، ص12-16.</ref> در عصر مدرن خودابرازی و خودآگاهی افراد و الگوهایی از مصرف که در برگیرنده ارجحیت، سلیقه و ارزش‌های افراد است و الگوهای کنشی تمیز دهنده اعضای جامعه، بیشترین تجلی خود را در کنش‌های فراغتی می‌یابند. نوع فعالیت فراغتی انتخاب شده توسط فرد نشان‌های از ارزش‌های فرهنگی و قریحه او و به دنبال آن جایگاه اجتماعی او است.<ref>. ذکایی، فراغت، مصرف و جامعه، 1391ش، ص104.</ref>

تحولات

زمان

مهم‌ترین مشکل زنان ایرانی این است که فرصتی برای فراغت ندارند.<ref>عنایت و نره‌ای، «بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با میزان و نحو گذران اوقات فراغت زنان، مطالعه موردی زنان متاهل شاغل شهر نورآباد ممسنی»، 1391ش، ص51.</ref> بسیاری از زنان ایرانی، بیشترین وقت خود را صرف نگه‌داری و مراقبت از دیگران و کار خانگی و همزمان با آن، استفاده از رسانه‌های جمعی می‌کنند.<ref>. «بیشترین زمان مردان و زنان ایرانی صرف چه کارهایی می‌شود؟»، وب‌سایت اقتصادنیوز.</ref>

فضا

فضاهای تفریحی در ایران به مردانه-زنانه، منحصرا مردانه و منحصرا زنانه قابل تقسیم است. اوقات فراغت زنان تا زمان قاجار به حضور در بازار، جشن‌ها و عزادری‌های عمومی، اماکن زیارتی و مذهبی و مجالس روضه‌خوانی یا قرائت قرآن زنان، حضور در طبیعت به‌ویژه روزهای خاصی مثل سیزده‌به‌در، خلاصه می‌شد. لژ خانوادگی در رستوران‌ها بعد از انقلاب، تاسیس پارک‌ها و فضای سبز مخصوص بانوان، رستوران‌ها، کافی‌شاپ‌ها، ورزشگاه‌ها و سالن‌های ورزشی، فضای بازی در آزموزشگاه‌ها، دانشگاه‌ها، مدارس و باشگاه‌ها، فضاهای فرهنگی مثل سالن کنسرت، تئاتر، سینما، کتابخانه، فرهنگسرا، بازارها و مراکز خرید، از یک‌سو حاکی از تفکیک جنسیتی فضای اوقات فراغت و از سوی دیگر حاکی از تحولات در اوقات فراغت و بهبود وضعیت زنان در این عرصه است.<ref>پوراحمد و سالاروندیان، «روند تحولات تاریخی فضاهای گذران اوقات فراغت زنان از قاجار تاکنون در شهر تهران»، 1391ش، ص57-67.</ref>

فعالیت‌ها

مهمانی رفتن یکی از مهم‌ترین شیوه‌های گذران اوقات فراغت زنان ایرانی است. تماشای تلوزیون، مطالعه، رادیو، دیدن تلویزیون‌های ماهواره‌ای، و تماشای فیلم از دیگر شیوه‌های گذران اوقات فراغت است.<ref>عنایت و نره‌ای، «بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با میزان و نحو گذران اوقات فراغت زنان، مطالعه موردی زنان متاهل شاغل شهر نورآباد ممسنی»، 1391ش، ص50.</ref> حضور 11. 5 میلیون زن ایرانی در اینترنت در سال 2003م، نزدیک به 50 درصد کل کاربران کشور و بالاترین نرخ در خاورمیانه است.<ref>پوراحمد و سالاروندیان، «روند تحولات تاریخی فضاهای گذران اوقات فراغت زنان از قاجار تاکنون در شهر تهران»، 1391ش، ص71.</ref>

قوانین

سیاست‌های بهبود وضع گذران اوقات فراغت زنان و دختران، در شورای عالی انقلاب فرهنگی، با هدف ایجاد هماهنگی میان دستگاه‌ها، آگاهی‌بخشی و ارتقای سطح مهارت افراد، توسعه و تجهیز و گسترش امکانات فرهنگی ورزشی و جهت‌دهی به فعالیت‌های زنان در راستای تامین سلامت جسمی و بهداشت روانی، کاهش اضطراب و خستگی، کسب نشاط و شادی، شناسایی و رشد استعدادها، تقویت تمایلات دینی و اخلاقی و هویت دینی و ملی زنان در سال 1381ش به تصویب رسید.<ref> «سیاست‌های بهبود وضع گذران اوقات فراغت زنان و دختران»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.</ref>

پانویس

منابع

اباذری، یوسف و کاظمی، عباس، «رویکردهای نظری خرید: از جامعه‌شناسی تا مطالعات فرهنگی»، نشریه‌نامه علوم اجتماعی، شماره 25، بهار 1384ش.
«بیشترین زمان مردان و زنان ایرانی صرف چه کارهایی می‌شود؟»، وب‌سایت اقتصادنیوز، تاریخ درج مطلب: 12 مرداد 1400ش.
پوراحمد، احمد و سالاروندیان، فاطمه، «روند تحولات تاریخی فضاهای گذران اوقات فراغت زنان از قاجاریه تا کنون در شهر تهران»، زن در توسعه و سیاست، دوره 10، شماره 3، پاییز 1391ش.
چنی، دیوید، سبک زندگی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی، 1382ش.
ذکایی، محمدسعید، فراغت، مصرف و جامعه، تهران، تیسا، 1391ش.
ساروخانی، باقر، دائره‌المعارف علوم اجتماعی، تهران، موسسه کیهان، 1370ش.
«سیاست‌های بهبود وضع گذران اوقات فراغت زنان و دختران»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 15 خرداد 1403ش.
صفاری، مرجان و دیگران، «فراغت زنان در کلان شهرها، تبین مسائل اوقات فراغت زنان متاهل شهر تهران»، مطالعات جامعه‌شناختی شهری، سال دهم، شماره سی‌وچهارم، بهار 1399ش.
عمید، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 14 خرداد 1403ش.
عنایت، حلیمه و نره‌ای، نرجس، «بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با میزان نحوه گذران اوقات فراغت زنان، مطالعه موردی زنان متاهل شاغل شهر نورآباد ممسنی»، فصلنامه جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، دوره اول، شماره 4، پاییز 1393ش.
فروزان‌کیا، مریم، «تعریف اوقات فراغت»، وبسایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر1390ش.

مفهوم‌­شناسی