حق دینداری زن

حق دین‌داری زن؛ امکان پای‌بندی عملی زن به آموزه‌های دین.

‌حفظ دین و التزام عملی به آن، نخستین وظیفه هر مسلمان است. از‌‌ این‌رو یکی از حقوق زن، آزادی در انجام تکالیف دینی است. با این ‌وجود، گاهی دین‌داری زن در تعارض با حقوق شوهر است، فقها درباره تکلیف زن در انجام عبادات واجب و مستحب تفکیک قائل شده‌اند.

مفهوم‌شناسی

دین‌داری در مقابل دین‌گرایی که امری فطری و قلبی است، به التزام عملی به آموزه‌های دین اشاره دارد.<ref>خطیبی کوشک و دیگران، فرهنگ شیعه، جلد1، ص252.</ref> در علوم اجتماعی، دﻳـﻦداری ﻋﺒـﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻴﺰان ﻋﻼﻗﻪ و اﺣﺘﺮام اﻓﺮاد ﺑﻪ دﻳﻦ که در چهار بعد اعتقادی، عاطفی، پیامدی و مناسکی سنجیده می‌شود.<ref>سراج زاده، چالش‌های دین و مدرنیته، 1384ش، ص166.</ref> دین‌داری پیامدها و کارکردهای متعددی در سطح فردی و اجتماعی دارد.<ref>تاجبخش و دیگران، «واکاوی رابطه دین‌داری با سلامت اجتماعی زنان»، 1401ش، ص77.</ref> بنابراین آزادی در انجام تکالیف و مناسک دینی از حقوق بدیهی انسان است و کسی اجازه تضییع آن را ندارد. به ‌این دلیل یکی از حقوق زن، حق داشتن دین و امکان دین‌داری است. تا آنجا که داشتن دین مشترک و مسلمان بودن برای زن و مرد از شرایط صحت نکاح است<ref>قانون مدنی، ماده 1059: نکاح مسلمه با غیر مسلم جایز نیست.</ref> تا زن در امر دین‌داری با مشکل مواجه نشود.<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص287-286.</ref>

رویکرد فقهی

داشتن دین و آزادی در انجام تکالیف، از حقوق زن در زندگی زناشویی است، اما گاهی اعمال عبادی زن در تعارض با حقوق شوهر است. به‌عنوان مثال روزه‌داری زن، حق استمتاع جنسی مرد را تضییع می‌کند یا این که برای انجام حج، زن باید به‌مدت طولانی، از منزل خارج شود. در این شرایط که تکالیف در تزاحم با حقوق شوهراست، فقها درباره تکلیف زن در انجام عبادات واجب و مستحب تفکیک قائل شده‌اند. به ‌این صورت که در انجام عبادات واجب، تکلیف الهی بر رعایت حق شوهر مقدم است، اما در عبادت‌های مستحبی باید اولویت را به حقوق شوهر داد.<ref>خمینی، تحریرالوسیله، 1421ق، ص745.</ref> بر این اساس شوهر در خانواده حق مخالفت با عبادت‌های واجب زن را ندارد و زن برای انجام اعمال عبادی واجب، نیازی به رضایت شوهر ندارد.<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص288-287.</ref>

رویکرد حقوقی

در قانون مدنی، محدودیت‌های ناشی از عبادات واجب برای زن، نشوز محسوب نمی‌شود و وی را از حق نفقه محروم نمی‌کند.<ref>قانون مدنی، ماده 1108: هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.</ref> به این صورت که اگر زنی به‌دلیل روزۀ واجب، از تمکین خاص شوهر ممانعت ورزد، ناشزه نبوده و حق نفقه دارد. با این وجود قانون مدنی درباب تضییع حق دینداری زن، توسط شوهر سکوت کرده است. تا آنجا که در این شرایط، زن از طریق استناد تضییع حق دین‌داری به مصادیق عسر و حرج و سوءمعاشرت مرد، تنها با استناد به ماده 1130 قانون مدنی، می‌تواند دادخواست طلاق بدهد.<ref>قانون مدنی، ماده 1130: در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند، چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود. دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق کند.</ref>

رویکرد جامعه‌شناختی

تحقیقات متعدد جامعه‌شناختی بیانگر دین‌داری بیشتر زنان نسبت به مردان است. در دین‌داری ایرانیان نیز تفاوت جنسیتی وجود دارد و به‌طور معناداری زنان بیش از مردان علاقه‌مند به‌انجام مناسک دینی هستند.<ref>حضرتی، «میزان دین‌داری زنان دانشجو و عوامل اجتماعی مؤثر در آن (مطالعۀ موردی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران)»، 1395ش، ص128.</ref> تا آنجا که یکی از دلایل سلامت اجتماعی زنان، دین‌داری آنها<ref>تاجبخش و دیگران، «واکاوی رابطه دین‌داری با سلامت اجتماعی زنان»، 1401ش، ص77.</ref> عنوان شده است؛ اما درباره علل تفاوت دین‌داری زنان و مردان اتفاق نظر وجود ندارد. جایگاه ساختاری، جهت‌گیری‌های جنسیتی، جامعه‌پذیری نقش‌های جنسیتی، تفاوت‌های شخصیتی و ریسک‌گریزی زنان عواملی است که در مورد دلایل تفاوت دین‌داری زنان و مردان ذکر شده است.<ref>مدیری و ارمکی، «جنسیت و دین‌داری»، 1392ش، ص3.</ref> به‌نظر فمینیست‌ها علی‌رغم دین‌داری بیشتر زنان نسبت به مردان، در سازمان‌های مذهبی که از سلسله مراتب و نظام‌های اقتدار برخوردار هستند، به‌دلیل پدرسالاری، زنان اکثرا از قدرت محروم شده‌اند.<ref>گیدنز، جامعه‌شناسی، 1381ش، ص510.</ref>

منابع

• تاجبخش، غلامرضا و دیگران، «واکاوی رابطه دین‌داری با سلامت اجتماعی زنان»، در مطالعات اسلامی زنان و خانواده، شماره 16، دوره 9، بهار و تابستان 1401ش.
• حضرتی صومعه، زهرا، «میزان دین‌داری زنان دانشجو و عوامل اجتماعی مؤثر در آن (مطالعۀ موردی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران)»، در مطالعات راهبردی زنان (فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده)، شماره 73، سال 19، پاییز 1395ش.
• حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، چاپ سوم، 1396ش.
• خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421ق.
• خطیبی کوشک، محمد و دیگران، فرهنگ شیعه، جلد1، تاریخ بازدید: 16 خرداد 1403ش.
• ﺳﺮاج‌زاده، ﺣﺴین، چاﻟﺶ‌ﻫﺎی دﻳﻦ و ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ، ﺗﻬﺮان، طرح نو، 1384ش.
• قانون مدنی.
• گیدنز، آنتونی، جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نی، چاپ هشتم، 1381ش.
• مدیری، فاطمه و آزاد ارمکی، تقی، «جنسیت و دینداری»، در جامعه‌شناسی کاربردی، شماره پیاپی 51، شماره 3، سال 24، پاییز 1392ش.