عوامل اعتیاد زنان
عوامل اعتیاد زنان؛ زمینه‌های وابستگی زنان به مواد مخدر.
اعتیاد از سوی اقشار مختلف جامعه و حتی پژوهشگران بهعنوان یک امر مردانه تلقی می‌شود، با وجود این، زنان معتاد نیز قشر قابل توجهی از جمعیت معتادین کشور را تشکیل میدهند. جمعیت زنان معتاد به‌دلایل گوناگون از آمارها پنهان میماند با این‌حال به علت عوامل مختلف از جمله عامل جنسیتی و توام بودن اعتیادشان با دیگر معضلات اجتماعی، آسیبپذیرتر از مردان معتاد هستند.
مفهوم شناسی
اعتیاد، پاسخ زیستی بدن به مصرف پیدرپی موادی است که وابستگی شدید ایجاد میکند. این وابستگی از یک سو تسکینبخش بوده و ایجاد آرامشی موقت میکند و یا محرک بوده و نشاط گذرا میبخشد و بعد از اتمام این اثرات، سبب جستجوی فرد برای یافتن مجدد ماده و وابستگی مداوم به آن می‌شود؛ در این حالت فرد از لحاظ جسمی و روانی وابسته به مصرف ماده مخدر است و مجبور می‌شود بهتدریج مقدار ماده مصرفی خود را افزایش دهد.<ref> صادقی مقدم، اعتیاد و آسیبهای روانی، اجتماعی و خانوادگی، 1397ش، ص4.</ref>
آمار زنان معتاد
برخی دستگاههای مرتبط با اعتیاد، تعداد معتادان در ایران را نزدیک به دو میلیون و هشتصد هزار نفر اعلام کردهاند که حدود 156 هزار نفر از آنان را زنان تشکیل دادهاند.<ref> تویسرکان‌منش، «تعداد زنان معتاد در کشور چقدر است؟/ نگرانی از افزایش سرعت رشد اعتیاد در زنان»، خبرگزاری تسنیم.</ref> زنان، تحت تاثیر عوامل گوناگونی به انواع مواد مخدر، معتاد می‌شوند.
عوامل اجتماعی اعتیاد زنان
فشارهای اجتماعی: مانند: استرس، تحمیل انتظارات جنسیتی، تبعیض جنسیتی و فقر که میتوانند زنان را بهمنظور کاهش استرس و فرار از این فشارها به استفاده از مواد مخدر سوق دهند.<ref> محمدی اصل، اعتیاد زنان، 1397ش، ص58.</ref>
خشونت و ناامنی محیطی: زنانی که دائم در معرض تحمل خشونت هستند یا کسانی که توامان قربانی خشونت جسمی و جنسی بودهاند نسبت به دیگران بیشتر در معرض ابتلا به اعتیاد هستند؛ به گمان پژوهشگران، اعتیاد این افراد شدیدتر بوده و از مشکلات روانی بیشتری رنج میبرند.<ref> صفری، «اعتیاد و زنان: تفاوت‌های جنسیتی در زمینه سوء مصرف مواد و درمان آن»، 1382ش، ص128.</ref>
توزیع ناعادلانه منابع: از منظر جامعهشناسی، دست‌اندازی طبقات بالای جامعه به منافع طبقات پایین موجب از خود بیگانگی طبقات پایین می‌شود و احتمال قانونگریزی را افزایش میدهد.<ref> احمدی، «رهیافت نظری ترکیبی در تبیین انحرافات اجتماعی»، 1378ش، ص8.</ref> پیامد این وضعیت برای افراد فقیر بیتوجهی به ارزشهای هنجاربخش جامعه است. مشکلات اجتماعی از این نظر معلول توزیع ناعادلانه منابع و ثروت است.<ref> کلانتری، «ارتباط فقر با قانون گریزی و شکل‌گیری آسیب‌اجتماعی»، 1384ش، ص73.</ref> احساسات ناخوشایند حاصل از این روابط و مناسبات منفی می‌تواند منجر به انحراف شود. انحراف (اعتیاد) نتیجه مستقیم اثرگذاری منفی ناامیدی، ناکامی و احساسات مضر است. بر این اساس فشارهای‌های ناشی از روابط و مناسبات منفی از جمله توزیع ناعادلانه منابع درآمد و تفاوت قائل شدن بین جنسیت در کسب‌وکارمی تواند عامل اساسی گرایش به انحراف و اعتیاد در زنان باشد.<ref> علیوردینیا و دیگران، «مطالعة جامعهشناختی بزهکاری: آزمون تجربی نظریة فشار عمومی اگنیو»، 1386ش، ص91-93.</ref>
فشار گروه همسالان: زنان از کودکی تا دوران کهولت به شدت تحت تاثیر روابط در زندگی هستند. بنابر مشاهدات، برای دختران نوجوان پذیرفتهشدن در گروه همسالان در مقایسه با پسران، اهمیت بیشتری دارد و ممکن است برای به‌دست آوردن اعتباری که موجب راهیابی آنان به گروه شود دست به هر اقدامی برنند. در زندگی مدرن امروزی، برای همراستا نشاندادن خود با این سبک زندگی و اثبات روشنفکری در جمع دوستان، ممکن است شرایطی به وجود آید که نه گفتن به پیشنهاد مصرف برای عدهای راحت نباشد.<ref> صفری، «اعتیاد و زنان: تفاوت‌های جنسیتی در زمینه سوء مصرف مواد و درمان آن»، 1382ش، ص126.</ref>
اپیدمی تناسب‌اندام: برخی از زنان با انگیزه دستیابی به تناسب‌اندام و بدنی زیباتر به گمان اینکه برخی از مواد (مواد محرک)، اعتیادآور نیستند به مصرف روی میآورند و وقتی در مدت کوتاهی با عوارض آن روبرو می‌شوند بهعلت وابستگی شدید به مواد، به راحتی قادر به ترک آن نیستند.<ref> فرهودیان و دیگران، «مقایسة علل گرایش زنان به مصرف مواد در مصرف‌کنندگان مواد مخدر و محرک»، وبسایت مرکز تحقیقات سوء مصرف و وابستگی به مواد.</ref>
عوامل روانشناختی اعتیاد زنان
افسردگی و احساس تنهایی و همچنین استرس و اضطراب، عمومیترین بیماری در زنان معتاد است. وجود رفتارهای منجر به خودکشی، آسیبپذیری بالا و عزت نفس پایین، در میان زنان معتاد نسبت به دیگران، از یافتههای پرتکراری است که در پژوهشهای این حوزه به چشم میخورد. مشکلاتی همچون طلاق، بیشترین اثر را بر زن تحمیل میکند تا حدی که زن مطلقه ممکن است برای رفع مشکلات روحی ناشی از طلاق به اعتیاد گرایش پیدا کند.<ref> قربانی، «بررسی تاثیر اعتیاد والدین در گرایش به اعتیاد و فرار از خانه فرزندان»، 1393ش، ص22-23.</ref> همچنین زنانی که در معرض بدرفتاری و خشونت همسر قرار گرفتهاند ممکن است برای غلبه بر درد، اضطراب و ترس خود به مواد مخدر گرایش پیدا کنند.<ref> محبوبیمنش، «اعتیاد مردان، تهدیدی علیه زن و خانواده»، 1382ش، ص67-90.</ref>
عوامل فردی اعتیاد زنان
نداشتن میزانی از شایستگی برای تحصیل جایگاه مناسب شغلی و همچنین عدم کسب مهارتهای لازم برای توفیق در زندگی (ورود ناگهانی از کودکی به بزرگسالی) که موجب کنارهگیری و گسستن پیوندهای اجتماعی می‌شود بهعنوان دلایل گرایش زنان به بزهکاری و اعتیاد ذکر شده است.<ref> شایگان، «بررسی عوامل فردی مؤثر بر گرایش بزهکاری زنان»، 1389ش، ص72.</ref> حس عقبماندگی از همسالان و احساس ناتوانی در رسیدن به اهداف، موجب نوعی احساس ناامنی می‌شود که به دنبال خود، ناعادلانه دانستن نظام اجتماعی، احساس خشم و بیاعتمادی در خانه، محل کار و مدرسه را به همراه خواهد داشت که می‌تواند در گرایش زنان به مصرف مواد مخدر نقش داشته باشد.<ref> سلیمانی و همکاران، «بررسی عوامل مؤثر در گرایش زنان به اعتیاد در استان آذربایجان غربی»، 1400ش، ص7-44.</ref>
عوامل خانوادگی اعتیاد زنان
شریک زندگی: پژوهشهای به عمل آمده در رابطه با آسیب‌شناسی روانی – اجتماعی زنان دارای همسران معتاد نشان داده است که در وهله اول زنانی که همسران آنها مبتلا به وابستگی به مواد مخدر هستند در مقایسه با دیگر زنان، مشکلات اجتماعی بیشتری دارند. بر اساس یافتههای این پژوهش، ابتلای خود آنها به سوءمصرف و یا وابستگی به مواد، در راس مشکلاتی بوده است که توسط این زنان گزراش شده است.<ref> محمد خانی، «آسیب‌شناسی روانی - اجتماعی زنان دارای همسر معتاد»، وبسایت مرکز تحقیقات سوء مصرف و وابستگی به مواد.</ref>
اختلال روانی ناشی از خشونت خانوادگی: این اختلال اغلب به دنبال تحمل یک حادثه سهمگین مانند خشونتهای مکرر به وجود میآید. ضربههای روانی با منشاء سوء استفاده جنسی و فیزیکی نسبت به دیگر حوادث، میزان بیشتری از اختلال فشار روانی پس از سانحه را در افراد ایجاد میکند. مصرف‌کنندگان مواد مخدر و الکل که قربانی خشونت نیز بودهاند غالباً از این نوع اختلال رنج میبرند. مطالعات ملی در ایالت متحده، یک رابطه مستقیم بین اختلال فشار روانی پس از سانحه و ابتلاء به اعتیاد مواد مخدر را نشان میدهد. این اختلال احتمالاً زمانی خطرآفرین می‌شود که فرد قربانی در روابط خصوصی یا خانوادگی بهصورت مکرر در معرض حوادث ناگواری همچون زنا و تجاوز توسط محارم و یا خشونت زناشویی قرار بگیرد.<ref> صفری، «اعتیاد و زنان: تفاوت‌های جنسیتی در زمینه سوء مصرف مواد و درمان آن»، 1382ش، ص131-132.</ref>
جهتدهی خانواده: بسیاری از متخصصان حوزه مطالعات زنان، بر این باورند که رشد زنان، درونِ شبکه پیچیدهای از روابط خویشاوندی صورت میگیرد. این شبکه خویشاوندی همچنان که می‌تواند نقش مهمی در پرورش، تربیت و حمایت از دختران و زنان ایفا کند، همچنان می‌تواند آنان را به‌سوی رفتارهای نادرست و مشکلات روانشاختی و انحرافات رفتاری مانند: افسردگی، اضطراب و اعتیاد سوق دهد و حتی آنان را تخریب کند.<ref> صفری، «اعتیاد و زنان: تفاوت‌های جنسیتی در زمینه سوء مصرف مواد و درمان آن»، 1382ش، ص125.</ref>
عوامل جنسی و جنسیتی اعتیاد زنان
نقش بیولوژیک زنان: یافتهها بیانگر تفاوت زنان و مردان در سببشناسی بروز اعتیاد هستند. طبق آمار جهانی اعتیاد در زنان عوارض خطرناک‌تری را نسبت به مردان ایجاد میکند. فاصله زمانی اولین بار مصرف تا تزریق مواد در زنان 2 سال و در مردان 8 سال است یعنی زنان 6 سال زودتر به وابستگی شدید کشیده می‌شوند. زنان در سیر وابستگی به مواد، الگوهای عود، میزان قربانی بودن با مردان تفاوت دارند. در زنان عمده اختلالات روانی و رفتاری قبل از آغاز مصرف بروز میکند. وجود این اختلالات زنان را به‌سوی اعتیاد سوق میدهد.<ref> ذوالفقاری، «زنان و تفاوت‌های جنسیتی و فرهنگی در اعتیاد به مواد مخدر و درمان آن»، 1396ش، ص4-5.</ref>
سطح پایین ایمنی: با توجه به تفاوت‌های فیزیولوژیکی، سطح ایمن زنان در مواجهه با مصرف مواد مخدر نسبت به مردان پائینتر است. میزان چربی و آب بدن زنان متفاوت از مردان است که همین سبب بر میزان جذب و اثرات مواد مخدر تاثیر میگذارد.<ref> ذوالفقاری، «زنان و تفاوت‌های جنسیتی و فرهنگی در اعتیاد به مواد مخدر و درمان آن»، 1396ش، ص5.</ref>
بالاتربودن سرعت اعتیاد: بررسیهای بنیاد کرون نشان داده است که زنان پس از اولین بار مصرف مواد مخدر، نسبت به مردان، تمایل بیشتری برای تکرار این عمل دارند و با سرعت بیشتری معتاد می‌شوند.<ref> صفری، «اعتیاد و زنان: تفاوت‌های جنسیتی در زمینه سوء مصرف مواد و درمان آن»، 1382ش، ص124.</ref>
مشکلات عاطفی: از دیگر عوامل موثر بر اعتیاد زنان می‌تواند فرار از مشکلات عاطفی باشد. زنان ممکن است برای کاهش از فشارهای روانی نسبت به مردان، به مصرف مواد مخدر گرایش بیشتری داشته باشند تاحدی که برای فرار از مشکلات عاطفی، استفاده از داروها و یا مواد مخدر در لیست اولین اقدامات آنان قرار میگیرد.<ref> صفری، «اعتیاد و زنان: تفاوت‌های جنسیتی در زمینه سوء مصرف مواد و درمان آن»، 1382ش، ص123.</ref>
پانویس
منابع
- «تعداد زنان معتاد در کشور چقدر است؟/ نگرانی از افزایش سرعت رشد اعتیاد در زنان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 11 اردیبهشت 1400ش.
- احمدی، حبیب، «رهیافت نظری ترکیبی در تبیین انحرافات اجتماعی»، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا، ش 32، 1378ش.
- ذالفقاری، مریم السادات، «زنان و تفاوت‌های جنسیتی و فرهنگی در اعتیاد به مواد مخدر و درمان آن»، دانشگاه الزهرا (سلام‌الله‌علیها)، 1396ش.
- سلیمانی، اسماعیل و همکاران، «بررسی عوامل مؤثر در گرایش زنان به اعتیاد در استان آذربایجان غربی و ارائه راهکار: مطالعه کمی کیفی»، فصلنامه اعتیادپژوهی، ش62، 1400ش.
- شایگان، فریبا، «بررسی عوامل فردی مؤثر بر گرایش بزهکاری زنان»، دو فصلنامه پلیس زن، دانشگاه علوم انتظامی امین، سال چهارم، ش13، پائیز و زمستان 1389ش.
- صادقی مقدم، رمضان، اعتیاد و آسیبهای روانی، اجتماعی و خانوادگی، تهران، نظری، 1397ش.
- صفری، فاطمه، «اعتیاد و زنان: تفاوت‌های جنسیتی در زمینه سوء مصرف مواد و درمان آن»، فصلنامه اعتیادپژوهی، ش2، 1382ش.
- علیوردینیا، اکبر و دیگران، «مطالعة جامعهشناختی بزهکاری: آزمون تجربی نظریة فشار عمومی اگنیو»، مجله جامعهشناسی ایران، ش2، 1386ش.
- فرهودیان، علی و دیگران، «مقایسه علل گرایش زنان به مصرف مواد در مصرف‌کنندگان مواد مخدر و محرک»، وبسایت مرکز تحقیقات و سوء مصرف و وابستگی به مواد، تاریخ درج مطلب: 16 دی 1402ش.
- قربانی، ابراهیم، «بررسی تاثیر والدین در گرایش به ااعتید و فراز از خانه فرزندان (مطالعه موردی: شهرستان ارومیه)»، فصلنامه مطالعات مبارزه با مواد مخدر، پائیز و زمستان 1393ش.
- کلانتری، صمد، «ارتباط فقر با قانونگریزی و شکل‌گیری آسیب‌اجتماعی»، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال پنجم، ش 18، 1384ش.
- محبوبیمنش، حسین، «اعتیاد مردان؛ تهدیدی علیه زن و خانواده»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، ش22، زمستان 1382ش.
- محمدخانی، پروانه، «آسیب‌شناسی روانی - اجتماعی زنان دارای همسر معتاد»، وبسایت مرکز تحقیقات سوء مصرف و وابستگی به مواد، تاریخ درج مطلب: 16 دی 1402ش.
- محمدی اصل، عباس، اعتیاد زنان، تهران، افکار، 1395ش.