حیا: تفاوت میان نسخه‌ها

از Commons Gender Wiki
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب: visualeditor-switched
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''<big>حیا</big>''': شرم از انجام عمل ناشایست در حضور دیگری.   
'''<big>حیاء</big>''': شرم از انجام عمل ناشایست در حضور دیگری.   


خجل‌شدن انسان از ظهور زشتی­‌های خود، ریشه در سرشت انسان دارد و احساسی همگانی است که حفظ و عدم حفظ آن آثار روانی و اجتماعی بسیاری را به­‌دنبال دارد. این احساس در زنان به­‌دلیل خلقت ویژه آنها بیشتر از مردان است.  
خجل‌شدن انسان از ظهور زشتی­‌های خود، ریشه در سرشت انسان دارد و احساسی همگانی است که حفظ و عدم حفظ آن آثار روانی و اجتماعی بسیاری را به­‌دنبال دارد. این احساس در زنان به­‌دلیل خلقت ویژه آنها بیشتر از مردان است.  


==مفهوم‌­شناسی==
==مفهوم‌­شناسی==
«حیاء» به‌معنای خودداری از زشتی­‌ها<ref>[https://lib.eshia.ir/15362/1/140 . اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل واژه حیی. طریحی النجفی، مجمع البحرین، ذیل واژه ح ی ی.]</ref> در زبان فارسی با واژگان شرم و آزرم یاد می­‌شود. حیا در اصطلاح علم اخلاق، ملکه‌ای نفسانی است که موجب انقباض نفس از فعل قبیح و انزجار از کار خلاف ادب، به جهت ترس از سرزنش مردم، می‌‌شود.<ref>. پسندیده و عبدی، بررسی و تحلیل روایات مکارم الاخلاق، 1394ش، ص142.</ref> حیا در فهم عمومی، حالت خجالتی است که هنگام آشکار شدن نقص یا عیب نزد مردم، ظاهر می‌­شود.<ref>. مصباح یزدی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، 1392ش، ص293.</ref>
«حیاء» به‌معنای خودداری از زشتی­‌ها<ref>[https://lib.eshia.ir/15362/1/140 . اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل واژه حیی. طریحی النجفی، مجمع البحرین، ذیل واژه ح ی ی.]</ref> در زبان فارسی با واژگان شرم و آزرم یاد می­‌شود و در اصطلاح علم اخلاق، ملکه‌ای نفسانی است که موجب انقباض نفس از فعل قبیح و انزجار از کار خلاف ادب، به جهت ترس از سرزنش مردم، می‌‌شود.<ref>. پسندیده و عبدی، بررسی و تحلیل روایات مکارم‌الاخلاق، 1394ش، ص142.</ref> حیا در فهم عمومی، حالت خجالتی است که هنگام آشکار شدن نقص یا عیب نزد مردم، ظاهر می‌­شود.<ref>. مصباح یزدی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، 1392ش، ص293.</ref> «خود»، شامل آگاهی به خود هم می‌شود. یعنی آگاهی فرد نسبت به این مسئله که قادر است، متفاوت از آنچه هست باشد. خودآگاهی ناشی از مطلع شدن از آگاهی دیگران نسبت به «خود»، است. و آگاهی از این که دیگران از ظاهر من اطلاع دارند اما از درون من بی خبرند این امکان را ایجاد می‌کند که من در ظاهر متفاوت از آنچه واقعا هستم، به نظر برسم. وجود دیگری و فرایند متمایز کردن «خود»، از او، شکل‌گیری هویت را به دنبال دارد. و خلاصه این که «خود»، آمیزه‌ای پیچیده و پویا است که از تعامل با دیگران سر بر می آورد.<ref>برایان فی، فلسفة امروزین علوم اجتماعی، ترجمة خشایار دیهیمی، ص 66 – 88. </ref>


==خاستگاه==
==حیاء و جنسیت==
دوست‌داشتن خود از منظر علم اخلاق، یکی از امیال انسان است که امیال دیگری مثل کمال‌خواهی، به آن بازمی‌گردد. کمال‌خواهی به صورت‌­های مختلفی چون میل به احترام و حفظ حرمت در رفتارهای انسان قابل مشاهده است.<ref>. مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، 1394ش، ج2، ص58-46.</ref> تمایل انسان به پوشاندن عیوب خود از دیگران، ریشه در حفظ حرمت خویش دارد و از ظهور عیوبی که موجب خجالت‌زدگی او در برابر دیگران می‌شود، خودداری می­‌کند.<ref>. مصباح یزدی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، 1392ش، ص293.</ref> بر اساس آموزه‌های اسلام، حیاء به‌صورت فطری در زن و مرد وجود دارد؛ اما این ویژگی در جنس زنان قوی‌تر از مردان است.<ref>[https://hadith.inoor.ir/fa/hadith/324704/translate . فتال نیشابوری، روضۀ الواعظین، بی­تا، ج2، ص460.]</ref> خداوند نحوه بروز یا ارضاء میل به کمال را درون زنان متفاوت از مردان خلق کرده و تصاحب دل‌ها به زنان تعلق گرفته است و زن‌ها در کشمکش قدرت از ابزار خودنمایی و جلوه­‌گری بهره می‌گیرند.<ref>. مطهری، مسئله حجاب، 1390ش، ص81.</ref> یکی از مشغله­‌های دائم هر زن این است که خود را بیاراید و زیبایی خود را به دیگران خصوصاً مردان نشان دهد تا در دام عشق او گرفتار شوند.<ref>[https://mtr.jz.ac.ir/article_181670.html . پوراصغر، «جایگاه حیاء در فعالیت اجتماعی زنان از منظر‌اندیشه اسلامی»،  1400ش، ص126.]</ref> ابزار زنانۀ دیگر، سختی دسترسی به آنها است و از این طریق، مقام و موقعیت خود را بالا می‌برند.<ref>. مطهری، مسئله حجاب، 1390ش، ص64.</ref> در این چارچوب، حیای زنانه قوی‌تر از حیا در مردان است. دین اسلام نیز بر اساس این ویژگی سرشتی، انتظارات و نقش‌های جنسیتی زنان را تعریف می­‌کند و از این طریق، کرامت زنان را تضمین کرده و به آنها جایگاه والایی داده است.<ref>. خمینی، صحیفه امام، 1368ش، ص299-301.</ref>
دوست‌داشتن خود از منظر علم اخلاق، یکی از امیال انسان است که امیال دیگری مثل کمال‌خواهی، به آن بازمی‌گردد. کمال‌خواهی به صورت‌­های مختلفی چون میل به احترام و حفظ حرمت در رفتارهای انسان قابل مشاهده است.<ref>. مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، 1394ش، ج2، ص58-46.</ref> تمایل انسان به پوشاندن عیوب خود از دیگران، ریشه در حفظ حرمت خویش دارد و از ظهور عیوبی که موجب خجالت‌زدگی او در برابر دیگران می‌شود، خودداری می­‌کند.<ref>. مصباح یزدی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، 1392ش، ص293.</ref> بر اساس آموزه‌های اسلام، حیاء به‌صورت فطری در زن و مرد وجود دارد؛ اما این ویژگی در جنس زنان قوی‌تر از مردان است.<ref>[https://hadith.inoor.ir/fa/hadith/324704/translate . فتال نیشابوری، روضۀ الواعظین، بی­تا، ج2، ص460.]</ref>  


==حیا در دوران بلوغ==
خدای سبحان به زن لطافتی داده که در مرد نیست و این لطافت به پاسدار و نگهبان بیرونی نیاز دارد، ازاین رو خدا از درون حیای زن را بیشتر از حیای مرد قرار داده و از بیرون نیز وجوب حجابی متفاوت را پاسدار آن حیا نهاده است. این دو عامل درونی و بیرونی سبب می‌شود که زنان ملکه عفت را بیشتر حفظ کنند.<ref>جوادی‌آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۹۷ش، ج۴۶، ص۳۶۵-۳۶۴</ref>
 
همچنین خداوند نحوه بروز یا ارضاء میل به کمال را درون زنان متفاوت از مردان خلق کرده و تصاحب دل‌ها به زنان تعلق گرفته است و زن‌ها در کشمکش قدرت از ابزار خودنمایی و جلوه­‌گری بهره می‌گیرند.<ref>. مطهری، مسئله حجاب، 1390ش، ص81.</ref> یکی از مشغله­‌های دائم هر زن این است که خود را بیاراید و زیبایی خود را به دیگران خصوصاً مردان نشان دهد تا در دام عشق او گرفتار شوند.<ref>[https://mtr.jz.ac.ir/article_181670.html . پوراصغر، «جایگاه حیاء در فعالیت اجتماعی زنان از منظر‌اندیشه اسلامی»،  1400ش، ص126.]</ref> ابزار زنانۀ دیگر، سختی دسترسی به آنها است و از این طریق، مقام و موقعیت خود را بالا می‌برند.<ref>. مطهری، مسئله حجاب، 1390ش، ص64.</ref> در این چارچوب، حیای زنانه قوی‌تر از حیا در مردان است. دین اسلام نیز بر اساس این ویژگی سرشتی، انتظارات و نقش‌های جنسیتی زنان را تعریف می­‌کند و از این طریق، کرامت زنان را تضمین کرده و به آنها جایگاه والایی داده است.<ref>. خمینی، صحیفه امام، 1368ش، ص299-301.</ref>
 
==عوامل کاهش سطح حیاء زنان==
برخی از امور موجب کاهش سطح حيا در ميان بانوان می‌شود. البته در صورت رعايت عفت، نيمي از حيا براي آنها باقي مي‌ماند اما با شیوع عمل شنيع زنا، شرم و حيا از وجود زنان منحرف رخت بر مي‌بندد. از آنجايي که چهار مورد اول از عوامل بي‌حيايي در زنان ناگزير است، مذموم هم نخواهد بود. کارکرد اين سطح از حيا مربوط به دوران مجردي دختران است و آنچه اهميت جدي مي‌يابد، عفت است. حيا ده جزء دارد، نه جزء آن در زنان و يك جزء آن در مردان است، وقتى دوشيزه‌‏اى حيض ديد يك جزء از حياى او مى‌‏رود، وقتى ازدواج كرد جزء ديگرى مى‌‏رود، چون بكارت او رفت جزء ديگرى مى‌‏رود، چون بچه به دنيا آورد جزء ديگرى مى‏‌رود و پنج جزء مى‌‏ماند، اگر زنا كند تمام حياى او مى‏‌رود و اگر عفت داشته باشد پنج جزء مى‏‌ماند.<ref>ابن‌بابویه، الخصال، 1362ش، ج2، ص439.</ref> بنابراين رواج روسپيگري يا فحشاي جنسي در جامعه، عامل اصلي در پايان‌ بخشي به شرم و حيا در برخي از عرصه‌هاي مهم است.
 
در ایران معاصر، در مراکز بهداشتی، نهاد آموزش، رسانه به‌ویژه سینمای خانگی و ورزش بانوان، شاهد حیازدایی هستیم.<ref>ابراهیمی‌پور، «تحلیل جامعه‌پذیری حیا در ایران معاصر با تاکید بر متون روایی، »، 1399ش، ص194-196.</ref>
 
==متانت دختران==
از نگاه روانشناسی، تطورات جسمی دوران بلوغ، عامل درونی حیا را به نمایش می­‌گذارد. در این زمینه بین پسران و دختران تفاوت بسیاری است، از جمله این‌که دختر در سن بلوغ متانت بیشتری دارد و در نهایت رشد و وقار زندگی می‌­کند؛ درحالی‌که مدت زیادی نیاز است تا پسرها به این مرحله برسند. دختران در این سن، نوعی از شرم و تامل در حرکات و رفتارها را تجربه می‌کنند و به ‌تنهایی و انفراد میل بیشتری دارند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/531377/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D9%81%D8%AA-%D9%88-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9 . احمدی و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»،  1401ش، ص100.]</ref>
از نگاه روانشناسی، تطورات جسمی دوران بلوغ، عامل درونی حیا را به نمایش می­‌گذارد. در این زمینه بین پسران و دختران تفاوت بسیاری است، از جمله این‌که دختر در سن بلوغ متانت بیشتری دارد و در نهایت رشد و وقار زندگی می‌­کند؛ درحالی‌که مدت زیادی نیاز است تا پسرها به این مرحله برسند. دختران در این سن، نوعی از شرم و تامل در حرکات و رفتارها را تجربه می‌کنند و به ‌تنهایی و انفراد میل بیشتری دارند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/531377/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D9%81%D8%AA-%D9%88-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9 . احمدی و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»،  1401ش، ص100.]</ref>


خط ۱۶: خط ۲۵:
#تنهایی و خلوت: انسانِ تنها، به انجام رفتارهای زشت نزدیک­‌تر است و شیطان نیز چنین شخصی را بیشتر وسوسه خواهد کرد.<ref>. پسندیده، غنچه­های شرم، نگاهی نو به مفهوم حیاء، 1392ش، ص24.</ref> امروزه تبدیل خانواده­‌های گسترده به هسته‌­ای، گسترش حوزه خصوصی افراد در دو بعد فیزیکی و روانی و نیز دسترسی آسان به اینترنت، در ایجاد و تشدید موقعیت تنهایی و خلوت مؤثر هستند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/112110/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7#:~:text=%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF% . قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»،  1388ش.]</ref>
#تنهایی و خلوت: انسانِ تنها، به انجام رفتارهای زشت نزدیک­‌تر است و شیطان نیز چنین شخصی را بیشتر وسوسه خواهد کرد.<ref>. پسندیده، غنچه­های شرم، نگاهی نو به مفهوم حیاء، 1392ش، ص24.</ref> امروزه تبدیل خانواده­‌های گسترده به هسته‌­ای، گسترش حوزه خصوصی افراد در دو بعد فیزیکی و روانی و نیز دسترسی آسان به اینترنت، در ایجاد و تشدید موقعیت تنهایی و خلوت مؤثر هستند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/112110/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7#:~:text=%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF% . قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»،  1388ش.]</ref>
#گمنامی: انسان در موقعیت ناشناس‌بودن از انجام رفتارهای زشت پرهیزی ندارد. از جمله عوامل مؤثر در شکل­‌گیری چنین احساسی، مهاجرت است که موجب تضعیف تعهد اجتماعی می­‌شود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/112110/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7#:~:text=%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF% . قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»،  1388ش.]</ref>
#گمنامی: انسان در موقعیت ناشناس‌بودن از انجام رفتارهای زشت پرهیزی ندارد. از جمله عوامل مؤثر در شکل­‌گیری چنین احساسی، مهاجرت است که موجب تضعیف تعهد اجتماعی می­‌شود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/112110/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7#:~:text=%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF% . قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»،  1388ش.]</ref>
==آثار حیا==
==آثار حیاء==
===آثار روانی===
===آثار روانی===
#کرامت نفس: با وجود حیا، رفتار زشت به‌دلیل خدشه‌­دار شدن شخصیت، ترک می‌­شود. حیاء ریشه در آزادگی انسان دارد و موجب ازدیاد کرامت نفس خواهد شد.<ref>. بانکی پور ­فرد، حیاء، 1389ش، ص41.</ref>
#کرامت نفس: با وجود حیا، رفتار زشت به‌دلیل خدشه‌­دار شدن شخصیت، ترک می‌­شود. حیاء ریشه در آزادگی انسان دارد و موجب ازدیاد کرامت نفس خواهد شد.<ref>. بانکی پور ­فرد، حیاء، 1389ش، ص41.</ref>
خط ۳۳: خط ۴۲:
#رعایت حدود شرعی روابط با نامحرم؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص77.]</ref>
#رعایت حدود شرعی روابط با نامحرم؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص77.]</ref>
#پاکیزگی و آراستگی ظاهر زوجین؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/306061/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B9%D9%81%D8%AA-%D9%88-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D9%88-%D8%B4%D9%88%D9%87%D8%B1 . حسین­زاده، «نقش عفت و حیاء در رضایتمندی زن و شوهر»،  1389ش، ص124.]</ref>
#پاکیزگی و آراستگی ظاهر زوجین؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/306061/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B9%D9%81%D8%AA-%D9%88-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D9%88-%D8%B4%D9%88%D9%87%D8%B1 . حسین­زاده، «نقش عفت و حیاء در رضایتمندی زن و شوهر»،  1389ش، ص124.]</ref>
#پرهیز از بیان اوصاف زنی نزد شوهر و یا مرد دیگری که سبب فریفتگی شود؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص83.]</ref>
#پرهیز از بیان اوصاف زنان و مردان دیگر نزد همسر، که سبب فریفتگی شود؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص83.]</ref>
#مراقبت‌های جنسی دربارۀ فرزندان که شامل موارد زیر است:
#مراقبت‌های جنسی دربارۀ فرزندان که شامل موارد زیر است:
*پرهیز از رابطه جنسی والدین در حضور فرزندان حتی در زمان شیرخوارگی؛
*پرهیز از رابطه جنسی والدین در حضور فرزندان حتی در زمان شیرخوارگی؛
خط ۴۱: خط ۵۰:
*پوشش­ نامناسب مادر و پدر در برابر کودکان برای پرهیز از برانگیختگی حس جنسی کودکان؛
*پوشش­ نامناسب مادر و پدر در برابر کودکان برای پرهیز از برانگیختگی حس جنسی کودکان؛
*رعایت حدود برادری و خواهری به‌خصوص با ورود به سن بلوغ؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص78.]</ref>
*رعایت حدود برادری و خواهری به‌خصوص با ورود به سن بلوغ؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص78.]</ref>
*فراهم‌کردن زمینه ازدواج بهنگام فرزندان.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص79.]</ref>
*فراهم‌کردن زمینه ازدواج به‌هنگام فرزندان.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص79.]</ref>


===در اجتماع===
===در اجتماع===
خط ۵۴: خط ۶۳:
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
*قرآن.
قرآن.
*ابراهیمی‌پور، قاسم، «تحلیل جامعه‌پذیری حیا در ایران معاصر با تاکید بر متون روایی»، دوفصلنامه مطالعات اجتماعی آسیب‌های اجتماعی، ش4، اسفند 1399ش.
*ابن‌بابویه، محمد، الخصال، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1362ش.
*احمدی، خدیجه و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»،  مجله پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، شماره 34، اردیبهشت 1401ش.
*احمدی، خدیجه و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»،  مجله پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، شماره 34، اردیبهشت 1401ش.
*بانکی‌پور ­فرد، امیرحسین، حیاء، اصفهان، حدیث راه عشق، 1389ش.
*بانکی‌پور ­فرد، امیرحسین، حیاء، اصفهان، حدیث راه عشق، 1389ش.
خط ۶۸: خط ۷۹:
*طریحی النجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، محقق احمد الحسینی، تهران، مرتضوی، 1362ش.
*طریحی النجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، محقق احمد الحسینی، تهران، مرتضوی، 1362ش.
*فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضۀالواعظین، بی­جا، بی­نا، بی­تا.
*فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضۀالواعظین، بی­جا، بی­نا، بی­تا.
*فی، برایان، فلسفة امروزین علوم اجتماعی، ترجمة خشایار دیهیمی، تهرن، طرح نو، 1389ش.
*قاسمی،‌هاجرالسادات، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»،  مجله حوراء، شماره 35، 1388ش.
*قاسمی،‌هاجرالسادات، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»،  مجله حوراء، شماره 35، 1388ش.
*مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، تحقیق محمدحسین اسکندری، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391ش.
*مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، تحقیق محمدحسین اسکندری، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391ش.
*مصباح یزدی، محمدتقی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، تدوین محمدمهدی نادری قمی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1391ش.
*مصباح یزدی، محمدتقی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، تدوین محمدمهدی نادری قمی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1391ش.
*مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، قم، صدرا، 1390ش.
*مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، قم، صدرا، 1390ش.
[[رده: ویکی‌جنسیت]]
[[رده: دین‌داری]]
[[رده: پوشش]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۱۶

حیاء: شرم از انجام عمل ناشایست در حضور دیگری.

خجل‌شدن انسان از ظهور زشتی­‌های خود، ریشه در سرشت انسان دارد و احساسی همگانی است که حفظ و عدم حفظ آن آثار روانی و اجتماعی بسیاری را به­‌دنبال دارد. این احساس در زنان به­‌دلیل خلقت ویژه آنها بیشتر از مردان است.

مفهوم‌­شناسی

«حیاء» به‌معنای خودداری از زشتی­‌ها<ref>. اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل واژه حیی. طریحی النجفی، مجمع البحرین، ذیل واژه ح ی ی.</ref> در زبان فارسی با واژگان شرم و آزرم یاد می­‌شود و در اصطلاح علم اخلاق، ملکه‌ای نفسانی است که موجب انقباض نفس از فعل قبیح و انزجار از کار خلاف ادب، به جهت ترس از سرزنش مردم، می‌‌شود.<ref>. پسندیده و عبدی، بررسی و تحلیل روایات مکارم‌الاخلاق، 1394ش، ص142.</ref> حیا در فهم عمومی، حالت خجالتی است که هنگام آشکار شدن نقص یا عیب نزد مردم، ظاهر می‌­شود.<ref>. مصباح یزدی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، 1392ش، ص293.</ref> «خود»، شامل آگاهی به خود هم می‌شود. یعنی آگاهی فرد نسبت به این مسئله که قادر است، متفاوت از آنچه هست باشد. خودآگاهی ناشی از مطلع شدن از آگاهی دیگران نسبت به «خود»، است. و آگاهی از این که دیگران از ظاهر من اطلاع دارند اما از درون من بی خبرند این امکان را ایجاد می‌کند که من در ظاهر متفاوت از آنچه واقعا هستم، به نظر برسم. وجود دیگری و فرایند متمایز کردن «خود»، از او، شکل‌گیری هویت را به دنبال دارد. و خلاصه این که «خود»، آمیزه‌ای پیچیده و پویا است که از تعامل با دیگران سر بر می آورد.<ref>برایان فی، فلسفة امروزین علوم اجتماعی، ترجمة خشایار دیهیمی، ص 66 – 88. </ref>

حیاء و جنسیت

دوست‌داشتن خود از منظر علم اخلاق، یکی از امیال انسان است که امیال دیگری مثل کمال‌خواهی، به آن بازمی‌گردد. کمال‌خواهی به صورت‌­های مختلفی چون میل به احترام و حفظ حرمت در رفتارهای انسان قابل مشاهده است.<ref>. مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، 1394ش، ج2، ص58-46.</ref> تمایل انسان به پوشاندن عیوب خود از دیگران، ریشه در حفظ حرمت خویش دارد و از ظهور عیوبی که موجب خجالت‌زدگی او در برابر دیگران می‌شود، خودداری می­‌کند.<ref>. مصباح یزدی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، 1392ش، ص293.</ref> بر اساس آموزه‌های اسلام، حیاء به‌صورت فطری در زن و مرد وجود دارد؛ اما این ویژگی در جنس زنان قوی‌تر از مردان است.<ref>. فتال نیشابوری، روضۀ الواعظین، بی­تا، ج2، ص460.</ref>

خدای سبحان به زن لطافتی داده که در مرد نیست و این لطافت به پاسدار و نگهبان بیرونی نیاز دارد، ازاین رو خدا از درون حیای زن را بیشتر از حیای مرد قرار داده و از بیرون نیز وجوب حجابی متفاوت را پاسدار آن حیا نهاده است. این دو عامل درونی و بیرونی سبب می‌شود که زنان ملکه عفت را بیشتر حفظ کنند.<ref>جوادی‌آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۹۷ش، ج۴۶، ص۳۶۵-۳۶۴</ref>

همچنین خداوند نحوه بروز یا ارضاء میل به کمال را درون زنان متفاوت از مردان خلق کرده و تصاحب دل‌ها به زنان تعلق گرفته است و زن‌ها در کشمکش قدرت از ابزار خودنمایی و جلوه­‌گری بهره می‌گیرند.<ref>. مطهری، مسئله حجاب، 1390ش، ص81.</ref> یکی از مشغله­‌های دائم هر زن این است که خود را بیاراید و زیبایی خود را به دیگران خصوصاً مردان نشان دهد تا در دام عشق او گرفتار شوند.<ref>. پوراصغر، «جایگاه حیاء در فعالیت اجتماعی زنان از منظر‌اندیشه اسلامی»، 1400ش، ص126.</ref> ابزار زنانۀ دیگر، سختی دسترسی به آنها است و از این طریق، مقام و موقعیت خود را بالا می‌برند.<ref>. مطهری، مسئله حجاب، 1390ش، ص64.</ref> در این چارچوب، حیای زنانه قوی‌تر از حیا در مردان است. دین اسلام نیز بر اساس این ویژگی سرشتی، انتظارات و نقش‌های جنسیتی زنان را تعریف می­‌کند و از این طریق، کرامت زنان را تضمین کرده و به آنها جایگاه والایی داده است.<ref>. خمینی، صحیفه امام، 1368ش، ص299-301.</ref>

عوامل کاهش سطح حیاء زنان

برخی از امور موجب کاهش سطح حيا در ميان بانوان می‌شود. البته در صورت رعايت عفت، نيمي از حيا براي آنها باقي مي‌ماند اما با شیوع عمل شنيع زنا، شرم و حيا از وجود زنان منحرف رخت بر مي‌بندد. از آنجايي که چهار مورد اول از عوامل بي‌حيايي در زنان ناگزير است، مذموم هم نخواهد بود. کارکرد اين سطح از حيا مربوط به دوران مجردي دختران است و آنچه اهميت جدي مي‌يابد، عفت است. حيا ده جزء دارد، نه جزء آن در زنان و يك جزء آن در مردان است، وقتى دوشيزه‌‏اى حيض ديد يك جزء از حياى او مى‌‏رود، وقتى ازدواج كرد جزء ديگرى مى‌‏رود، چون بكارت او رفت جزء ديگرى مى‌‏رود، چون بچه به دنيا آورد جزء ديگرى مى‏‌رود و پنج جزء مى‌‏ماند، اگر زنا كند تمام حياى او مى‏‌رود و اگر عفت داشته باشد پنج جزء مى‏‌ماند.<ref>ابن‌بابویه، الخصال، 1362ش، ج2، ص439.</ref> بنابراين رواج روسپيگري يا فحشاي جنسي در جامعه، عامل اصلي در پايان‌ بخشي به شرم و حيا در برخي از عرصه‌هاي مهم است.

در ایران معاصر، در مراکز بهداشتی، نهاد آموزش، رسانه به‌ویژه سینمای خانگی و ورزش بانوان، شاهد حیازدایی هستیم.<ref>ابراهیمی‌پور، «تحلیل جامعه‌پذیری حیا در ایران معاصر با تاکید بر متون روایی، »، 1399ش، ص194-196.</ref>

متانت دختران

از نگاه روانشناسی، تطورات جسمی دوران بلوغ، عامل درونی حیا را به نمایش می­‌گذارد. در این زمینه بین پسران و دختران تفاوت بسیاری است، از جمله این‌که دختر در سن بلوغ متانت بیشتری دارد و در نهایت رشد و وقار زندگی می‌­کند؛ درحالی‌که مدت زیادی نیاز است تا پسرها به این مرحله برسند. دختران در این سن، نوعی از شرم و تامل در حرکات و رفتارها را تجربه می‌کنند و به ‌تنهایی و انفراد میل بیشتری دارند.<ref>. احمدی و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»، 1401ش، ص100.</ref>

عوامل مؤثر بر حیاء

  1. احساس وجود ناظر: توجه انسان به حضور خویش، دیگران، خداوند و ملائکه، هنگام ارتکاب هر عمل، عامل پرهیز از گناه و شرم از انجام آن است.<ref>. پسندیده، غنچه­های شرم، نگاهی نو به مفهوم حیاء، 1392ش، ص13.</ref>
  2. تنهایی و خلوت: انسانِ تنها، به انجام رفتارهای زشت نزدیک­‌تر است و شیطان نیز چنین شخصی را بیشتر وسوسه خواهد کرد.<ref>. پسندیده، غنچه­های شرم، نگاهی نو به مفهوم حیاء، 1392ش، ص24.</ref> امروزه تبدیل خانواده­‌های گسترده به هسته‌­ای، گسترش حوزه خصوصی افراد در دو بعد فیزیکی و روانی و نیز دسترسی آسان به اینترنت، در ایجاد و تشدید موقعیت تنهایی و خلوت مؤثر هستند.<ref>. قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»، 1388ش.</ref>
  3. گمنامی: انسان در موقعیت ناشناس‌بودن از انجام رفتارهای زشت پرهیزی ندارد. از جمله عوامل مؤثر در شکل­‌گیری چنین احساسی، مهاجرت است که موجب تضعیف تعهد اجتماعی می­‌شود.<ref>. قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»، 1388ش.</ref>

آثار حیاء

آثار روانی

  1. کرامت نفس: با وجود حیا، رفتار زشت به‌دلیل خدشه‌­دار شدن شخصیت، ترک می‌­شود. حیاء ریشه در آزادگی انسان دارد و موجب ازدیاد کرامت نفس خواهد شد.<ref>. بانکی پور ­فرد، حیاء، 1389ش، ص41.</ref>
  2. امنیت روانی: حیاء به­‌عنوان تنظیم‌گر درونی، مانع از جلوه‌­گری نامشروع زنان است و آرامش آنها را حفظ می‌کند.<ref>. مطهری، مسئله حجاب، 1390ش، ص77. رجبی، «حیاء و خودآرایی و نقش آن‌ها در سلامت روانی زن»، وب‌سایت معرفت.</ref>

آثار اجتماعی

  1. کاهش آسیب­‌های اجتماعی: شناخت افراد از یکدیگر عامل مؤثری در پرهیز از زشتی­‌ها است.<ref>. پسندیده، غنچه‌­های شرم، نگاهی نو به مفهوم حیاء، 1392ش، ص29.</ref>
  2. خوش­نامی: افراد با حیاء از مشهور شدن به عیب و نقص پرهیز می­‌کنند.<ref>. بانکی‌پور ­فرد، حیاء، 1389ش، ص40.</ref>
  3. گسترش عفت و پاک‌دامنی: استمرار حیاء عامل مؤثری در جلوگیری از گرایش‌­های حرام به­‌ویژه در زمینه­‌های جنسی است.<ref>. احمدی و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»، 1401ش، ص97.</ref>
  4. ظاهر شدن نیکی­‌ها: ترس از سرزنش و ملامت دیگران انگیزه­ای برای انجام اعمال نیک است.<ref>. احمدی و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»، 1401ش، ص98.</ref>
  5. تحکیم خانواده: در روایات، بی‌حیایی زمینه‌ساز خیانت دانسته شده که عامل سستی بنیاد خانواده است.<ref>. حسین­زاده، «نقش عفت و حیاء در رضایتمندی زن و شوهر»، 1389ش، ص122.</ref>

راهکارهای تقویت حیا

در خانواده

  1. توجه به تمایلات جنسی همسر: ارضا نیاز جنسی همسر در خانواده، عامل حفظ و ارتقای حیای زوجین است و عدم ارضای آن در خانواده موجب تقاضای آن در بیرون از خانواده خواهد شد.<ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، 1392ش، ص76.</ref>
  2. رعایت حدود شرعی روابط با نامحرم؛ <ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، 1392ش، ص77.</ref>
  3. پاکیزگی و آراستگی ظاهر زوجین؛ <ref>. حسین­زاده، «نقش عفت و حیاء در رضایتمندی زن و شوهر»، 1389ش، ص124.</ref>
  4. پرهیز از بیان اوصاف زنان و مردان دیگر نزد همسر، که سبب فریفتگی شود؛ <ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، 1392ش، ص83.</ref>
  5. مراقبت‌های جنسی دربارۀ فرزندان که شامل موارد زیر است:

در اجتماع

  1. رعایت پوشش مناسب برای زنان و مردان؛ <ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، 1392ش، ص79.</ref>
  2. پرهیز از نگاه­‌های هوس‌­آلود؛ <ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، 1392ش، ص80.</ref>
  3. پرهیز از خودآرایی و تبرج؛ <ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، 1392ش، ص81.</ref>
  4. پرهیز از هرگونه رفتار و حرکتی که موجب آشکار شدن زینت‌­های طبیعی و ظاهری در برابر نامحرم شود؛ <ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، 1392ش، ص82.</ref>
  5. پرهیز از اختلاط با نامحرمان و محدود کردن روابط زن و مرد نامحرم به میزان ضرورت؛ <ref>. قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»، 1388ش.</ref>
  6. تقویت جایگاه نظارت فرد بر خود و نظارت خدا بر فرد.<ref>. قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»، 1388ش</ref>

پانویس

<references group=""></references>

منابع

قرآن.

  • ابراهیمی‌پور، قاسم، «تحلیل جامعه‌پذیری حیا در ایران معاصر با تاکید بر متون روایی»، دوفصلنامه مطالعات اجتماعی آسیب‌های اجتماعی، ش4، اسفند 1399ش.
  • ابن‌بابویه، محمد، الخصال، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1362ش.
  • احمدی، خدیجه و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»، مجله پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، شماره 34، اردیبهشت 1401ش.
  • بانکی‌پور ­فرد، امیرحسین، حیاء، اصفهان، حدیث راه عشق، 1389ش.
  • پسندیده، عباس و عبدی، حمزه، بررسی و تحلیل روایات مکارم الاخلاق، قم، دارالحدیث، 1394ش.
  • پسندیده، عباس، غنچه­های شرم: نگاهی نو به مفهوم حیاء، قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، 1392ش.
  • پوراصغر، مرضیه، «جایگاه حیاء در فعالیت اجتماعی زنان از منظر‌اندیشه اسلامی»، نشریه مطالعات تربیتی و روان‌شناختی خانواده، شماره 5، پاییز و زمستان 1400ش.
  • جوکار، محبوبه، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، نشریه معرفت، شماره 186، 1392ش.
  • حسین‌زاده، علی، «نقش عفت و حیاء در رضایت‌مندی زن و شوهر»، نشریه معرفت اخلاقی، شماره 2، 1389ش.
  • خمینی، روح­الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1368ش.
  • راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین، المفردات فی غریب القرآن، تهران، الکتاب، چاپ دوم، 1404ق.
  • رجبی، عباس، «حیاء و خودآرایی و نقش آن‌ها در سلامت روانی زن»، نشریه معرفت، شماره 87، 1383ش.
  • شریف الرضی، نهج­البلاغه، قم، موسسه دارالهجره، بی­تا.
  • طریحی النجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، محقق احمد الحسینی، تهران، مرتضوی، 1362ش.
  • فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضۀالواعظین، بی­جا، بی­نا، بی­تا.
  • فی، برایان، فلسفة امروزین علوم اجتماعی، ترجمة خشایار دیهیمی، تهرن، طرح نو، 1389ش.
  • قاسمی،‌هاجرالسادات، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»، مجله حوراء، شماره 35، 1388ش.
  • مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، تحقیق محمدحسین اسکندری، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391ش.
  • مصباح یزدی، محمدتقی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، تدوین محمدمهدی نادری قمی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1391ش.
  • مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، قم، صدرا، 1390ش.
برگرفته از «https://commons.gender.wiki/w/index.php?title=حیا&oldid=36740»